SZKOLENIE 10: PRZYGOTOWANIE METALI DO OBRÓBKI – OD ODLEWANIA PO WYŻARZANIE I WALCOWANIE.
WPROWADZENIE DO SZKOLENIA
Witaj na szkoleniu poświęconym procesowi przygotowania metali szlachetnych (takich jak złoto czy srebro) do dalszej obróbki jubilerskiej. Zrozumienie i opanowanie etapów: odlewania, wyżarzania oraz walcowania jest kluczowe, jeśli chcesz tworzyć wyroby o wysokiej jakości i trwałości.
Cele szkolenia:
Poznanie podstawowych metod odlewania metali w warunkach jubilerskich.
Zrozumienie roli i zasad wyżarzania (annealing) w kształtowaniu właściwości mechanicznych.
Zdobycie praktycznej wiedzy na temat walcowania i przygotowania blach, drutów czy taśm do dalszej obróbki.
Szkolenie zostało podzielone na 4 moduły, aby przeprowadzić Cię krok po kroku przez każdy z etapów.
MODUŁ 1: ODLEWANIE METALI – PODSTAWY
Dlaczego odlewanie?
Pozwala przetworzyć surowy metal (np. granulki, złom jubilerski) w ujednoliconą formę, która będzie wyjściem do dalszej obróbki (walcowania, ciągnienia, kucia).
Niezbędne w przypadku łączenia stopów o określonej próbie (np. 14K złota czy srebra próby 925).
Sprzęt i przygotowanie stanowiska
Palnik (lub piec): do osiągnięcia temperatury topnienia konkretnego metalu lub stopu.
Tygiel: ceramiczny, grafitowy lub kwarcowy, w którym umieszczamy metal do roztopienia.
Formy odlewnicze (np. stalowe, żeliwne), pozwalające nadać metalowi kształt walca lub blachy.
Topniki (fluxy): zapobiegają utlenianiu się metalu w trakcie topienia i pomagają zebrać zanieczyszczenia.
Proces odlewania krok po kroku
Czyszczenie i segregacja metalu – usuń resztki lutów, kamieni, większe zanieczyszczenia.
Umieszczenie metalu w tyglu – dodaj odpowiedni topnik (np. boraks) w ilości zalecanej do danego stopu.
Rozgrzanie do temperatury topnienia – palnikiem lub w piecu, aż metal osiągnie płynną konsystencję.
Przelewanie do formy – rób to sprawnie i ostrożnie, aby uniknąć ochłodzenia roztopionego metalu w połowie przelewania.
Studzenie – pozostaw w formie do ostygnięcia (możesz też zastosować kąpiel wodną lub olejową w zależności od zaleceń dla stopu).
Najczęstsze błędy i wskazówki
Przegrzanie metalu: może powodować powstanie porowatości i obniżać jakość stopu.
Zbyt mała ilość topnika: metal może się utleniać, a efektem jest zanieczyszczona struktura.
Wybór nieodpowiedniej formy: pamiętaj o dopasowaniu rozmiaru i kształtu formy do późniejszego etapu (walcowania na blachę czy pręt).
Wniosek:
Dobre odlewanie to podstawa dalszej obróbki. Im lepiej przygotujesz swój „surowy” materiał, tym łatwiej przejdziesz przez kolejne etapy formowania.
MODUŁ 2: WYŻARZANIE (ANNEALING) – DLACZEGO JEST TAK ISTOTNE?
Co to jest wyżarzanie?
Proces kontrolowanego nagrzewania metalu do określonej temperatury, a następnie chłodzenia (zwykle w powietrzu lub wodzie), w celu zmiany właściwości mechanicznych materiału (odprężenie, zwiększenie plastyczności).
Zalety wyżarzania
Uelastycznienie metalu: ułatwia walcowanie i kucie, zmniejsza ryzyko pęknięć.
Usunięcie naprężeń: powstałych podczas odlewania lub wcześniejszych zabiegów obróbkowych.
Możliwość dalszego formowania: wielokrotne wyżarzanie jest częstą praktyką przy rozciąganiu i walcowaniu na cienkie przekroje.
Proces wyżarzania krok po kroku
Oczyszczenie metalu – usuń wszelkie pozostałości tlenków, topników, tłuszczu.
Kontrola temperatury – kluczowa jest znajomość temperatury wyżarzania dla konkretnego stopu (np. srebro próby 925 zwykle ok. 540–650°C, złoto 14K – ok. 600–700°C).
Czas wygrzewania – od kilkudziesięciu sekund do kilku minut, w zależności od grubości materiału i typu stopu.
Chłodzenie – najczęściej powolne w powietrzu lub szybkie w wodzie/roztworze, w zależności od pożądanego efektu.
Najczęstsze błędy
Zbyt wysoka temperatura lub zbyt długi czas: powoduje przegrzanie i ewentualne utlenianie metalu.
Brak wyżarzania w odpowiednich momentach: gdy metal jest już nadmiernie utwardzony pracą plastyczną, może pękać przy dalszym kształtowaniu.
Niewłaściwe chłodzenie: niektóre stopy wymagają chłodzenia w powietrzu, inne mogą być hartowane w wodzie – nieprzestrzeganie zaleceń skutkuje wadami w strukturze.
Wniosek:
Wyżarzanie jest procesem niezbędnym w jubilerstwie. Pozwala zachować właściwą równowagę między plastycznością a twardością metalu w trakcie kolejnych etapów formowania.
MODUŁ 3: WALCOWANIE – TWORZENIE BLACH I DRUTÓW
Dlaczego walcowanie?
Pozwala z surowego odlewu (sztabki) uzyskać blachy, druty i taśmy o różnej grubości.
To podstawowy etap, jeśli chcemy formować np. obrączki srebrne, elementy wycinane, pręty do dalszego kucia lub ciągnienia.
Rodzaje walcarek
Ręczne (o napędzie korbowym) – wymagają siły i regularnego wyżarzania materiału w trakcie walcowania.
Elektryczne – są droższe, ale ułatwiają pracę przy grubszych przekrojach i większych ilościach metalu.
Walcarki z różnym profilem wałków – pozwalają jednocześnie walcować blachę (na płaskich wałkach) i druty (w rowkach półokrągłych, kwadratowych itd.).
Proces walcowania krok po kroku
Przygotowanie sztabki (odlanych prętów / blach) – powierzchnia powinna być równa, bez większych nierówności.
Wstępne wyżarzanie – przed pierwszym przejściem przez walce, zwłaszcza gdy materiał był już wcześniej utwardzany.
Regulacja szczeliny w walcarce – stopniowo zmniejszaj prześwit między wałkami, unikając zbyt dużego ściskania na jednym etapie (ryzyko pęknięć).
Walce i obróbka międzyetapowa – po kilku przejściach materiał staje się utwardzony (work-hardened); warto go wyżarzyć, zanim przystąpisz do dalszego spłaszczania.
Końcowe wyżarzanie – po osiągnięciu docelowej grubości lub przekroju, ostateczne wyżarzenie może ułatwić późniejsze formowanie czy lutowanie.
Najczęstsze błędy i wskazówki
Zbyt szybkie zmniejszanie grubości: materiał może się rozerwać albo pojawią się pęknięcia na krawędziach.
Niedostateczne wyżarzanie w trakcie: praca z utwardzonym (work-hardened) metalem powoduje mikropęknięcia i deformacje.
Brak konserwacji walcarki: zanieczyszczenia na wałkach rysują metal, a rdza może obniżyć żywotność urządzenia.
Wniosek:
Walcowanie to etap, który wymaga cierpliwości i regularnego wyżarzania. Odpowiednie ustawienie walców i kontrola procesu gwarantują uzyskanie blach i drutów wysokiej jakości.
MODUŁ 4: PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI I KONTROLA JAKOŚCI
Monitorowanie stanu metalu
Po każdym wyżarzaniu i walcowaniu sprawdzaj, czy na powierzchni nie ma pęknięć, wżerów lub przebarwień.
Kontroluj grubość i szerokość materiału – szczególnie, jeśli pracujesz nad projektem wymagającym ściśle określonych wymiarów.
Łączenie kolejnych etapów
Typowy cykl:
Odlanie sztabki (np. 6–8 mm grubości).
Wstępne walcowanie (redukcja do ok. 3–4 mm) + wyżarzanie.
Dalsze walcowanie (np. do 1–2 mm) + wyżarzanie.
Ostateczna redukcja (poniżej 1 mm, jeśli projekt tego wymaga) + finalne wyżarzanie.
Higiena pracy i ekologia
Podczas odlewania oraz wyżarzania powstają opary – wentylacja i maska ochronna są niezbędne.
Opiłki i resztki metalu zbieraj w pojemniku – mogą być ponownie przetopione, co obniża koszty i jest przyjazne dla środowiska.
Wskazówki dla osób początkujących
Zacznij od srebra – tańsze i łatwiejsze w obróbce niż złoto; pomyłki będą mniej kosztowne.
Rób notatki – zapisuj temperatury wyżarzania, czasy, ilość przejść przez walcarkę. Pomoże Ci to zrozumieć, jak poszczególne parametry wpływają na finalny efekt.
Stopniowy rozwój – nie zaczynaj od najcieńszych blach czy najbardziej skomplikowanych stopów. Po zdobyciu doświadczenia przejdziesz do zaawansowanych projektów.
PODSUMOWANIE SZKOLENIA
Okulary i osłony twarzy – chronią przed odpryskami metalu, pyłem czy iskrami podczas lutowania i szlifowania.
Maski i półmaski filtrujące – niezbędne przy pracy w zapylonym środowisku lub w kontakcie z chemikaliami i oparami.
Rękawice ochronne – dobierane do konkretnej czynności (chemiczne, antyprzecięciowe, termoodporne), zapewniają bezpieczeństwo i chronią skórę przed obrażeniami.
Dodatkowa ochrona – odzież robocza, ochrona słuchu i włosów dopełniają całość środków, zwiększając komfort i bezpieczeństwo.
Kończąc szkolenie, pamiętaj:
Zarówno w profesjonalnej pracowni, jak i domowym warsztacie jubilerskim, stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej to nie przywilej, ale konieczność. Dzięki nim Twoja pasja i praca z metalami szlachetnymi będą przebiegały w sposób bezpieczny, a ryzyko wypadków i urazów zostanie zminimalizowane.
Życzymy Ci bezpiecznej i twórczej pracy w świecie jubilerstwa!
